Sontagse ervaringen

In Barcelona las ik over fotografie. Om precies te zijn het boek ‘Over fotografie’ van Susan Sontag, een soort van vakantieboek. Want het lezen ging niet vlot. Het meer dan 40 jaar oude boek is nog steeds zinvol over wat fotografie is, wat het betekent. Confronterend ook: het zelf foto’s maken wordt fragwürdig, om even in de taal van ‘die Dichter und Denker’ te spreken.
Susan Sontag stelt: “Camera’s zijn de wereld gaan verdubbelen…” En naar mijn idee is die verdubbeling alleen maar toegenomen en veel meer letterlijk geworden. Zij is alomtegenwoordig, in de commercie, de reclame en de publieke ruimte.
Op verpakkingen van voedsel staan foto’s van dat voedsel, in ramen van restaurants en menukaarten staan de etenswaren gefotografeerd. Het wordt (me) te veel. Lang geleden zag ik een fotoprint van een enorme rookworst op een vrachtwagen en vond dat wel spannend; een worst die door het landschap rijdt. Maar nu is het (me) te veel. Mede door snelle en goedkope printtechnieken komen er meer en meer fotografisch beelden, overal. Net als wanneer de snelheid van de geldpers wordt opgevoerd zorgen ook de snellere printtechnieken voor een enorme inflatie. Om de lust – de kooplust, de eetlust – op te wekken moet het steeds groter, meer en gelikter.
Laatst zag ik in een tweedehandswinkel een kopje met een (keramische) fotoprint van een dennenappel er op. Mooi en vreemd, ik heb spijt dat ik er geen foto van heb gemaakt. De wereld wordt surrealistischer.
In ‘Melancholieke objecten’ schrijft Susan: “Dat fotografie de enige vorm van kunst is die van nature surrealistisch is …”. En lichtelijk cynisch over de ‘echte’ surrealistische kunstenaars: ”Ze hielden zich voorzichtig afzijdig van het aanvechtbare idee van het surrealisme om de grenzen te doen vervagen tussen de kunst en het zogenaamde leven, tussen objecten en gebeurtenissen, tussen het bewust gewilde en het onopzettelijke, tussen professionals en amateurs, tussen het edele en het prullerige, tussen vakmanschap en gelukkige blunders.” Verder: “Het hele fotografische avontuur is gegrondvest op surrealisme omdat het een duplicaatwereld schept, een tweederangswerkelijkheid, die beperkter, maar tegelijk dramatischer is dan degene die we met ons natuurlijk gezichtsvermogen waarnemen.”
In 2003 had kunstenaar Arno Arts een tentoonstelling in de kunstruimte BEAM in Nijmegen van schaal 1: 1 portretten van vrienden en bekenden. Het was een fantastische Sontagse ervaring om je tussen de platte mensen te begeven. Tijdens de opening van de expositie werd het nog surrealistischer. Dat heb ik dan weer verdubbeld door er een foto van te maken.